Is de 4e macht nog wel vierde in rangorde?

Opinie  |  di 1 jul 2025  |  Bron: HR-kiosk  |  Auteur: Andries Bongers  |  Trefwoorden: Ambtenaren, Raad van State, Hoge Raad, Machtsverhouding


De vierde macht is een term die gebruikt wordt om machten aan te duiden, die buiten de traditionele “trias politica” vallen (Montesquieu).
De traditionele klassieke machtsverhouding is:

1. De wetgevende macht (Tweede en Eerste Kamer)
2. De uitvoerende macht (Politie, Overheid)
3. De rechtspraak  (Rechtbanken)

Het begrip 'Vierde Macht' is ooit bedacht door wijlen Professor Mr. Dr. René Crince Le Roy, hoogleraar en oud lid van de Raad van State, als aanvulling op de Trias Politica, de leer der Scheiding der Machten. Crince Le Roy duidde daar voornamelijk de ambtenarij (bureaucratie) mee aan, omdat met name vanaf de zestiger en zeventiger jaren, het moderne bestuursapparaat steeds groter en ingewikkelder werd, omdat de overheid steeds meer taken naar zich toetrok. Weliswaar waren de ministers nog steeds politiek verantwoordelijk, maar toch werden zij steeds meer afhankelijk van het groeiende ambtenarenapparaat. Steeds meer moesten bewindslieden afgaan op het oordeel van hun ambtenaren en moesten zij beslissingen nemen op basis van hun adviezen. Steeds vaker ook werden beslissingen al op ambtelijk niveau genomen en werden wetten en wijzigingen daarop zelfs door ambtenaren (en niet door politici) aangedragen.
Toppunt van deze eigengereidheid  was de openlijke onwil van veel ambtenaren om niet met PVV ministers te willen samenwerken!
Wanneer we nu naar de dagelijkse praktijk kijken is de ambtenarij eerder de eerste macht dan de vierde in rangorde geworden.
Het komt er in de praktijk op neer dat goedwillende amateurs in de Tweede Kamer feitelijk overgeleverd zijn aan de wil en goedkeuring van ambtenaren.

Maakbaarheid

Veel wetten zijn vaak ontstaan door de grillen van het moment en  het idee van “maakbaarheid” en sturing van de maatschappij in plaats van dit over te laten aan  het initiatief van politici (in contact met de samenleving) en het bedrijfsleven (werkgevers- en wernemersorganisaties).
In de trias politica gaat het in principe om onafhankelijke machten, die de samenleving adviseren, besturen en regelen.
De laatste tijd krijg ik steeds meer het gevoel, dat ook o.a. De Raad van State en de Hoge Raad voor een groot deel bestaat uit voormalige politici, die een bepaald vooringenomen stempel drukken op hun besluiten, in plaats van onafhankelijke wetenschappers, die historisch onbevooroordeeld zijn.
Citaat: Ambtenaren gedragen zich steeds meer als politici en zoeken hun weg via de media om hun standpunt duidelijk te maken. 

Ambtenaren moeten dienaren van de staat zijn en geen onafhankelijke 5e colonne, maar dat zal wel een illusie zijn en een omstandigheid uit voorbije jaren.
Lees meer