Is de vergrijzing een zegen of een ingebeelde ramp?

Opinie  |  zo 2 nov 2025  |  Auteur: Andries Bongers

Is de vergrijzing een zegen of een ingebeelde ramp?
Dat mensen steeds ouder worden is geen fenomeen van de laatste tijd, dat gebeurt al eeuwen lang. In de Middeleeuwen was de gemiddelde levensverwachting voor mannen 45 jaar en voor vrouwen tussen de 30 en 40 jaar. In dit gemiddelde zijn niet de kindersterfte in meegerekend. Dat mensen (met uitzonderingen) niet zo oud werden lag aan de slechte hygiëne en gebrekkige kennis van de geneeskunde en het menselijk lichaam. Ook de leef- en werkomstandigheden van arbeiders was overwegend slecht.
Door de eeuwen heen verbeterde dat, maar ging wel heel langzaam. Ook de vele oorlogen hadden invloed op de levensverwachting.
Een belangrijk jaartal heb ik al vele keren aangehaald en dat is 1917. Toen besloot de toenmalige Tweede Kamer om de pensioengerechtigde leeftijd van 70 jaren terug te brengen naar 65 jaar.
Veel arbeiders (voornamelijk mannen) hadden ook nog zwaar werk en werkten minstens 6 dagen per week. Een karig pensioen werd toen uitbetaald door de Rijksverzekeringsbank (later SVB).
Meer dan 100 jaren was de pensioengerechtigde leeftijd 65 jaar, terwijl de levensverwachting met meer dan 10 jaren (sinds 1917) is toegenomen.
De VUT-regeling?
Vanwege een te grote werkloosheid onder jongeren werd onder grote druk van de vakbonden de VUT-regeling ingevoerd.
Werknemers konden al tussen de 55 en 60 jaar met vroegpensioen om plaats te maken voor jongeren. Dat was althans het uitgangspunt.
De regeling goedbedoeld is nooit op dat doel een succes geworden. Jongeren kwamen sowieso wel aan een baan. Wat wel gebeurde is dat er een sfeer ontstond, waarbij velen gingen denken en het ook zo voelden dat je eigenlijk niet tot je 65ste het werken kon volhouden. Voor een paar beroepen met echt zwaar werk was dat terecht, maar zelfs ambtenaren gingen profiteren van de VUT en soms nog met een riante financiële regeling. Nee werken tot je 65ste dat was “not done”.
En toen kwamen er ook arbeidsfilosofen en -psychlogen, die vonden dat er een betere verhouding moest zijn tussen privé en arbeid. Veel arbeid ging ten koste van het privéleven. Dat neemt door de jaren heen waarbij het privéleven voor menigeen zou belangrijk is geworden, dat het werk daar geen afbreuk aan mag doen.
In veel gezinnen werken man en vrouw samen nog maar 5 dagen en is 3 dagen de norm voor een werkweek geworden. Dat heeft een enorme invloed op de arbeidsproductiviteit, vooral voor beroepen, waar de aanwezigheid vooral in de Zorg en het Onderwijs xxx is.

De vergrijzing in Nederland is een toenemend demografisch fenomeen 
Het aandeel ouderen in de bevolking stijgt, met aanzienlijke gevolgen voor de samenleving en de economie.
Maar zijn de gevoelsmatige waarnemingen  niet een gevolg van het feit dat we juist al 100 jaar een mijlpaal hebben gezet bij 65 jaar, terwijl we steeds ouder worden en we ook fysiek op latere leeftijd nog steeds een bijdrage aan de economie (maatschappij) kunnen leveren? Met een enkele uitzondering. Waarom hebben zoveel mensen het zwaar en moeilijk en belanden zij met een burn-out buiten het arbeidsproces. Waarom is het ziekteverzuim zo hoog en vooral in omgevingen waar nauwelijks zwaar werk is. Nog steeds is het ziekteverzuim in de Horeca en bij de Vuilnisophaaldienst en het MKB het laagst.
Afschaffen van voorzieningen
Op 1 januari 2024 telde Nederland ongeveer 3,68 miljoen inwoners van 65 jaar en ouder, wat neerkomt op ongeveer 20,5% van de totale bevolking. Dit percentage is de afgelopen  decennia gestaag toegenomen. In 1990 was dit nog slechts 12,8%.
De vergrijzing wordt gekenmerkt door een toenemend aantal ouderen, vooral onder de 80-plussers, waarvan het aantal naar verwachting zal verdubbelen van 1 miljoen in 2024 naar 2 miljoen in 2040. Zie de grafiek

Bevolking | Vergrijzing | Volksgezondheid en Zorg

Futurologen voorspelden de toekomst, ook van de steeds ouder wordende Nederlander en onder veel (nog steeds) kritiek werd gepoogd om de pensioengerechtigde leeftijd mee te laten stijgen met de levensverwachting. Bij deze protesten wordt vergeten, dat jongelui steeds later aan het arbeidsproces deelnemen en meestal geen 45 arbeidsjaren halen. Dus als je later instapt is het toch niet zo gek, als je ook wat later er mee ophoudt?
Voor diegenen die met pensioen gaan, wordt vaak gezegd, dat deze nu van zijn welverdiende pensioen gaat genieten, alsof je van je werk niet kunt genieten.
Ik krijg deze vraag ook (overigens steeds minder) wanneer ga jij nou eens genieten? Nou ik geniet van mijn leven en werk nog steeds op mijn 84ste.
Een van de grootste misvattingen is dat de Bejaardenhuizen zijn afgeschaft. De ouderen zouden langer thuis kunnen blijven, ja daar is helemaal niks mis mee, maar men had gewoon de instroom voor ouderen (mijn oma ging met 65 naar een bejaardenhuis) naar 80 jaar of ouder moeten verschuiven. Niet dat dat de woningnood zou opheffen, maar ook kleine beetjes helpen.
Oorzaken van Vergrijzing
De vergrijzing in Nederland is voornamelijk te wijten aan twee factoren:
Stijgende levensverwachting: De levensverwachting is de afgelopen decennia aanzienlijk gestegen, van ongeveer 70 jaar voor mannen en 72 jaar voor vrouwen in 1950, naar respectievelijk 80,1 jaar en 83,2 jaar in 2023. 
Babyboomgeneratie: De naoorlogse geboortegolf heeft geleid tot een grotere groep ouderen die nu de pensioengerechtigde leeftijd bereikt. 
Gevolgen van vergrijzing zijn
De vergrijzing heeft aanzienlijke gevolgen voor verschillende sectoren:
Economie: De verhouding tussen werkenden en gepensioneerden, de zogenaamde "grijze druk", verandert. In 2023 waren er ongeveer 3,4 werkenden per 65-plusser, maar dit zal dalen naar 2,1 werkenden per gepensioneerde in 2040. 
Zorg: De toenemende vraag naar zorg en ondersteuning voor ouderen zal de druk op het zorgsysteem verhogen, wat leidt tot uitdagingen in de gezondheidszorg en sociale voorzieningen. 
Woningmarkt: De vergrijzing beïnvloedt ook de woningmarkt, aangezien ouderen vaak andere woonbehoeften hebben dan jongere generaties.